Goedheiligman / Goedhuwelijksman

Een verbastering van "goet-hylik man" (= "goed-huwelijks man"), Wodan was niet alleen de god van de natuurlijke vruchtbaarheid maar ook van de menselijke. Heel wat gebruiken zoals het geven van koeken, de roede van zwarte Piet enz. hebben te maken met oude vruchtbaarheid gebruiken en gewoonten. Ook vanuit christelijke invalshoek mag Nicolaas een huwelijksmakelaar genoemd worden. De legende van de drie meisjes zonder bruidsschat is daar getuige van. Vandaar dat Nicolaas ook patroonheilige van de jeugd en de jonggehuwden is geworden.

Voor meer oude bronnen omtrent goedheiligman / goedhuwelijksman betrekking hebbend op Nederland, klik hier

Hylickmaker

Hylick - huwelijk. Een huwelijksmaker is een soort ontbijtkoek. De koek werd gemaakt van bloem, honing, basterdsuiker en voor de verfijnde smaak werden nog kaneel, nootmuskaat, gekonfijte sinaasappelsnipper en sukade toegevoegd.

De hylikmaker dankt zijn naam aan verliefde jongemannen die vroeger deze lekkernij aan het meisje van hun dromen schonken. De koek werd destijds veelal voorzien van de naam van het betreffende meisje en het geven van de hylikmaker was een soort huwelijksaanzoek. Wanneer de jongeman na het geven van de hylikmaker bij het meisje thuis werd uitgenodigd, kwam de koek altijd op tafel. Als de koek al voor een deel was opgegeten, was dat een teken dat de ouders van het meisje de jongen als toekomstige bruidegom wel zagen zitten en kreeg de jongeman zelf ook een lekker stukje koek.

De traditie van koekvrijers is te zien op een schilderij van Jan Steen (1663-1665), komt een man een huwelijksaanzoek doen met een hylickmacker in de hand.

Het woord 'heilig' in 'goedheiligman' heeft dan ook - zeggen taalkundigen - niets te maken met het al dan niet heilig zijn van Nicolaas. het is een verbastering van hylick, en het herinnert aan de legende waarin Sint Nicolaas aan drie meisjes een bruidsschat gaf om hen de man te helpen. Dat zorgde er voor dat Nicolaas ook de steun en toeverlaat werd van alle ongehuwde meisjes.

De koek is bekend in Noord- en Zuid-Holland en Utrecht.

Ca. 1663 / 1665 - De Koekvrijer, Jan Steen

Op het schilderij is een vrouw met haar handwerk bezig. Ze kijkt de toeschouwer enigszins uitdagend aan en toont nauwelijks belangstelling voor de man die naast haar staat. De man lijkt een lichte buiging te maken en neemt zijn hoed voor de vrouw af. In zijn hand heeft hij een grote koek. Hij biedt de vrouw de koek aan in de hoop haar voor zich te winnen.

Ca. 1665 / 1668 - Het Sint-Nicolaasfeest, Jan Steen

Op Jan Steen's schilderij 'Het Sint-Nicolaasfeest' komen Sinterklaas lekkernijen in voor. Zoals: wafels, honingkoeken, speculaaskoek, een taaitaai pop, een duivekater en een hylickmaker.

Schilderijen

Bron afb.1: Museum Catharijneconvent, Utrecht (bruikleen Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam), foto Ruben de Heer / Afb. 2: www.rijksmuseum.nl 

Afb. 1: Ca. 1668 - Het Sint Nicolaasfeest, Jan Steen / Afb. 2: Ca. 1700 / 1899 , Anoniem

Hylickmaker - Blikken

Gespot in het Nederlands Bakkerijmuseum te Hatem